پایان نامه استعاره و کنایه در دفترهای مثنوی

پایان نامه کارشناسی ارشد رشته زبان و ادبیات فارسی (MSc) موضوع بررسی استعاره و کنایه در دفترهای اول، دوم و سوم مثنوی

چکیده:

ادبیات به ویژه شعر، شیوه غیر مستقیم بیان و اندیشه است. گریز از منطق عادی گفتار است و از این روی در گزارش لحظه ها و اندیشه ها، مردان هنری، از صورت های گوناگون خیال و شیوه ادای معانی به طریق غیر مستقیم استفاده می کنند.

مولانا جلا الدین نیز در مثنوی معنوی به زیباترین شکل ممکن استعاره و کنایه رابه کار برده است. تقریباً همه انواع استعاره و کنایه در مثنوی به چشم می خورد و این آرایه ها چنان استادانه و زیبا در مثنوی به کار برده شده است که خواننده این زیبایی ها را جزءذات و اصل شعر مولوی می داند نه چیز عاریتی و جدا از زبان.

مولانا نگرش خاصی به جهان و هستی دارد. در این نگرش، همه چیز هستی می یابد و قابلیت ورود به مرز شعر را پیدا می کند. در سیلاب هیجانات او، هر کلمه ای، هنری می شود و بار عاطفه او را با خود حمل می کند. مولانا با روی آوردن به استعاره از یک سو در واقع دلالت های تازه ای به الفاظ داده است و تمام توان معنایی زبان را به آن بازگردانده و از سوی دیگر برای خواننده ی خود هم سهمی قایل شده است. و کشف روابط پنهان کلام خود را به او سپرده است.

و از آنجاییکه کنایه نوعی فشرده سازی و غیرمستقیم گویی است مولوی از زبان کنایه نیز بسیار سود می جوید و کنایه را برای رسیدن به مقاصد هنری خود به کار می برد. و چون مولوی بیشتر به غیرمستقیم گویی می پردازد و مقصود خود را در لفاف کلمات هنرمندانه بیان می کند از کنایه بیشتر از استعاره سود می جوید و درصد کنایه های مثنوی از استعاره ها بیشتر است.

انگیزه و هدف پایان نامه

مثنوی معنوی از آثار ارزنده و گرانقدر ادب فارسی است که شناخت این اثر مستلزم آشنایی با ریزه کاری های زبان این اثر است. مولوی در مثنوی شریف آرایه ها و زیورهای سخن را چنان استادانه وزیبا به کار برده است که گویی جزئی از وجود و ذات کلام اوست نه چیز عاریتی. در این رساله سعی بر آن شده است که این آرایه های سخن (استعاره ها و کنایه ها) شرح و توضیح داده شود تا هم پرده از راز زیباییهای مثنوی برداشته شده و این اثر گرانقدر را بیشتر به خوانندگان معرفی نماید و هم منبعی باشد برای کسانی که درباره این کتاب به تحقیق و پژوهش می پردازند.

روش کار و تحقیق

در تدوین این پایان نامه از روش های کتاب خانه ای ، میدانی و اینترنتی استفاده شده است. که شامل پنج فصل است. فصل نخست آن در بر گیرنده مقدمه انگیزه و هدف پیشینیه تحقیق و روش کار و تحقیق است. فصل دوم شامل دیدگاه های مکتب های ادبی نسبت به استعاره است. فصل سوم به استعاره در ادب فارسی می پردازد و فصل چهارم به مبحث کنایه و انواع آن می پردازد. فصل پنجم به انواع استعاره ها و کنایه های سه دفتر اول مثنوی می پردازد و فصل ششم نیز نتیجه گیری و تحلیل آماری موضوع اصلی است.

فصل دوم دیدگاه مکتب های ادبی نسبت به استعاره است که دیدگاه مکتب کلاسیک، قرون شانزدهم، هفدهم و هیجدهم و دیدگاه مکتب رمانتیک را بیان می کند. که در دیدگاه کلاسیک نظریات ارسطو، سیسرون، هوراس، کوئینتیلیانوس و ریتوریکا ادهرنیوم به صورت مختصر آورده شده است.

و در بخش دیدگاههای قرون شانزدهم، هفدهم و هجدهم به بررسی نظریات جان دان و راموس پرداخته شده است.

و در دیدگاه رمانتیک نظرات وردروث، کولریج، آی- ای- ریچاردز و کریستین بروک رز آورده شده است.

و در پایان نیز یک نتیجه گیری کلی از این مباحث آورده شده است.

فصل سوم به استعاره در ادب فارسی می پردازد که شامل تعریف استعاره، اصلاحات مخصوص استعاره و گونه های استعاره است.

فصل چهارم بحث کنایه است که تعریف کنایه و انواع کنایه در این فصل آمده است در این دو فصل تقریباً بیشتر کتاب های معانی و بیان را مطالعه کردم و سعی نمودم از بین تعاریف و نظریه های مختلف آن تعریفی که تقریباً بین آنها مشترک است را برگزینیم و گاهی بین دو نظر مخالف سعی کردم نظر اکثریت را ترجیح داده و تعریفی را بپذیریم که اکثر این بزرگواران به آن عقیده اند.

فصل پنجم نیز شامل سه بخش است. بخش اول استعاره و کنایه های دفتر اول بخش دوم استعاره و کنایه های دفتر دوم و بخش سوم استعاره و کنایه های دفتر سوم.

که در تدوین این فصل نیز سعی کردم اکثر شرح های مثنوی و آثاری را که درباره آن نوشته شده است مطالعه نمایم و پس از باز شدن راه معنی را نیز بشناسم و با ذکر ابیات و شماره آنها این دو آرایه را در آن ابیات شرح دهم.

در فصل ششم نیز یک نتیجه گیری کلی و تحلیل آماری از موضوع مورد بحث آورده شده است که با آورده نمودار درصد استعاره ها و کنایه های سه دفتر را ذکر نموده و مقایسه تحلیلی نیز بین آنها انجام داده شده است.

دیدگاه مکتب های ادبی نسبت به استعاره

دیدگاه کلاسیک

انسان تنها در سرزمین استعاره شاعر است

یونانیان کوچکترین تردیدی نداشتند که زبان از برجسته ترین ویژگی های انسان است، تا آنجا که برای تعریف انسان از زبان استفاده می کردند. به نظر آنان انسان Zoon logon echon، حیوان ناطق، است و همین توانایی به همراه توانایی تفکر انسان را از سایر جانوران متمایز می کند.